Εκτός από τις μουσικές της Δύσης που φυσικά όλοι γνωρίζουμε, σε έναν μεγάλο κατάλογο μουσικών ειδών της Ανατολής -όπως και της Αφρικής επίσης- βρίσκουμε μελωδίες και ρυθμούς που έχουν την δική τους ιστορία, τις δικές τους ρίζες στο βάθος της Ιστορίας του ανθρώπινου πολιτισμού.
Ένα από τα πιο γνωστά -στην Ανατολή- μουσικά είδη που η παράδοση του κρατάει αρκετά χρόνια, είναι και η μυστηριακή, θρησκευτικής φύσης μουσική, η λεγόμενη μουσική των Σούφι. Για την ακρίβεια όμως το πιο σημαντικό κομμάτι στην συγκεκριμένη παράδοση είναι ο χορός.
Ο γνωστός μυστηριακός χορός των Σούφι και συγκεκριμένα των «περιστρεφόμενων Δερβίσιδων»
Να δούμε όμως πρώτα τι είναι οι Σούφι.
Οι Σούφι.
Με τον όρο «Σούφι» εννοούμε εκείνες τις πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ και οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Ο μυστικισμός πήρε την θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη. Θεωρείται μυστική αίρεση που κυριάρχησε στις χώρες της Ανατολής, κυρίως στην Περσία, και σύμφωνα με ειδικούς ενσωμάτωνε τα μυστικά δόγματα του Ισλάμ. Είναι γνωστό από πολλές πηγές ότι στις τάξεις των Σούφι συντάχθηκαν οι πιο σοφοί άντρες της εποχής τους. Αν ο ισλαμικός νόμος καθορίζει πώς ακριβώς πρέπει να συμπεριφέρεται κάθε μουσουλμάνος, ποια είναι τα δικαιώματά του και οι υποχρεώσεις του απέναντι στον Θεό και την Κοινότητα των πιστών, ο Σουφισμός αναφέρεται σε εκείνες τις θεωρητικές θεολογικές παραμέτρους και αντίστοιχες πρακτικές που σχετίζονται με μια πιο άμεση , προσωπική σχέση με το Θεό.
Ο μυστηριακός χορός των Σούφι.
Όπως είδαμε παραπάνω η παράδοση των Σούφι είναι κυρίως θρησκευτική, και βασικό της χαρακτηριστικό είναι ο επίσης θρησκευτικού τύπου μυστηριακός χορός. Ο συγκεκριμένος χορός είναι μέρος της παράδοσης των λεγόμενων περιστρεφόμενων Δερβίσιδων, ένα μυστικό Τάγμα που αποτελεί γνήσια έκφραση του ισλαμικού μυστικισμού και μέσα από μια χορική ιεροτελεστία αιώνων επιδιώκουν να εξαγνίσουν την ανθρώπινη ψυχή. Ξεκινούν τον χορό τους αφαιρώντας τους μαύρους μανδύες τους μένουν με λευκά ενδύματα για να ξαναγεννηθούν συμβολικά, και ξεκινούν την περιστροφή με το δεξί χέρι στραμμένο προς τον ουρανό -για να «λάβουν τη δόξα του Θεού»- και το αριστερό προς τη γη -για να μεταφέρουν τη θεϊκή δόξα προς τον κόσμο της ύλης. Με το χορό τους μεταδίδουν στο κοινό την εκστατική τους εμπειρία.
Το βασικό όχημα για την πραγμάτωση του στόχου τους είναι το «Σεμά», ο εκστατικός περιστροφικός χορός. Το «Σεμά» βρήκε τον πραγματικό του ρόλο, αυτόν δηλαδή της απόλυτης μέθεξης και της ένωσης του Δερβίση με τον Θεό, με την ίδρυση του τάγματος των Μεβλεβί από τον μεγάλο Πέρση Σούφι, μυστικό και ποιητή Μεβλανά Τζελαλαντίν Ρουμί (1207 μ.Χ.).
Το «σεμά», ο εκστατικός περιστροφικός χορός των Δερβίσηδων, ασκεί ακαταμάχητη γοητεία σε όποιον βιώσει τη μυσταγωγική του εμπειρία, ανεξάρτητα από κοσμοθεωρίες και θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Κοινός στόχος των διαφορετικών σούφικων ταγμάτων των Δερβίσηδων και υπέρτατη επιθυμία, είναι η ένωσή τους με τον Αγαπημένο (Θεό) και το «σεμά», ο στροβιλιστικός αυτός χορός, αποτελεί το βασικό όχημα για την πραγμάτωση του στόχου τους.
Οι φυσικοί νόμοι του σύμπαντος ακολουθούν την κυκλική πορεία που μιμείται ο δερβίσης, στην οποία συμμετέχει και τη μοιράζεται με τις υπόλοιπες υπάρξεις που τον περιστοιχίζουν.
Ο περιστρεφόμενος Δερβίσης στροβιλίζεται γύρω από τον εαυτό του, διαγράφει ομόκεντρους κύκλους και γίνεται ένα με την αρμονία της φύσης, του μεγαλείου που του έταξε ο Δημιουργός του.
Εκστατικός, σαν τους μύστες του Ορφέα και τις μαινάδες του Διόνυσου, ο δερβίσης ζαλίζει την ψυχή. Την ξεγελά και την αποδεσμεύει από τη «σκλαβιά» του σώματος.
Με τα χέρια ανοιχτά σαν φτερούγες, την παλάμη του δεξιού χεριού στραμμένη προς τον ουρανό και του αριστερού προς τη γη, με το κεφάλι ελαφρά γερμένο προς τον δεξιό ώμο, οι Δερβίσηδες περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους υπό τους ήχους παραδοσιακών θρησκευτικών μουσικών, ενώ ταυτόχρονα κινούνται κυκλικά σε όλη τη σκηνή. Ο χορός τους μοιάζει σαν τον κοσμικό χορό των πλανητών γύρω από τον Ήλιο, που, βεβαίως, για τους μυστικιστές χορευτές δεν είναι άλλος από τον Αγαπημένο (Αλλάχ).
Το Τάγμα των Μεβλεβί Ντερβίς.
Οι Μεβλεβί Ντερβίς ή Σούφι είναι οι πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ, και οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού.
Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής.
Ο μυστικισμός πήρε τη θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη.
Οι κοινότητες των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν το ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού σύμφωνα με τους Σούφι «όλες οι παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια».
Omar Faruk Tekbilek: Ο πιο γνωστός καλλιτέχνης της Σούφι μουσικής.
Ο Omar Faruk Tekbilek γεννήθηκε στην Τουρκία, σε οικογένεια μουσικών, και από πολύ μικρή ηλικία άρχισε να ασχολείται με την μουσική. Μεγαλώνοντας, φοίτησε σε θρησκευτικό σχολείο, με την σκέψη να γίνει κληρικός (ιμάμης). Στα 15 του άφησε το σχολείο, ακολουθώντας νέα πορεία στον χώρο της μουσικής, χωρίς να πάψει όμως να μελετάει, και στα 16 του εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου γνώρισε και τους δερβίσηδες του παλαιού σουφιτικού τάγματος Mevlevi. Ο Omar δεν προσχώρησε μεν στο τάγμα, αλλά ο επικεφαλής δάσκαλος (που ήταν και δεξιοτέχνης στο ney) έγινε και δικός του δάσκαλος και η μεγάλη πηγή της μουσικής του έμπνευσης. Ο Omar επηρεάστηκε πολύ από τον μυστικισμό των δερβίσηδων και το πάντρεμα των ήχων με την ψυχή στην μουσική τους.
Στο ξεκίνημά του έμεινε πιστός στις παραδοσιακές του ρίζες, αλλά αργότερα εξερεύνησε και τον ανατολίτικο και τον δυτικό ήχο, έτσι που ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του σαν «παγκόσμιο» μουσικό. Και, όπως τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, έτσι και στην μουσική του συνυπάρχουν οι τέσσερις πτυχές: του μυστικισμού, του φολκλόρ, του ρομαντισμού και της φαντασίας. O Omar έγινε διάσημος για την μακρόχρονη ενασχόλησή του με τους μυστικιστικούς ήχους του σουφισμού. Η μουσική του είναι ένας συνδυασμός τεχνικής και μιας ψυχικής μέθεξης, που πηγάζει από έναν περίπλοκο υπερβατικό διαλογισμό και μια ενορατική αντίληψη της πνευματικότητας της μουσικής.
Οι μουσικές αναζητήσεις του Omar Faruk Tekbilek βάδιζαν πάντα παράλληλα με τις θρησκευτικές, και στην δεκαετία του ’70, με την new age αντίληψη να είναι στην επικαιρότητα, ο Omar στρέφεται προς την φιλοσοφία των Sufi.
«Η μέχρι σήμερα εμπειρία μου έδειξε ότι, η Σούφι πλευρά της μουσικής μου είναι αυτή που συγκινεί περισσότερο τον κόσμο, επειδή πιστεύω ότι όλοι γνωρίζουν, ανεξάρτητα από την θρησκεία,ότι ο Πλάστης είναι ένας και η ουσία βρίσκεται στην αγάπη και στην λατρεία μας για Αυτόν, και η μουσική ανοίγει τις καρδιές των ανθρώπων», λέει ο ίδιος.
Ο τουρκικής καταγωγής καλλιτέχνης παρουσιάζει μια μουσική που υπερβαίνει τα πολιτικά σύνορα, ενώ διατηρεί τις ευαισθησίες της παράδοσης, με έναν τρόπο που μόνο λίγοι καλλιτέχνες μπορούν να πετύχουν. Μια μουσική, όπου συγχωνεύονται οι ήχοι της παράδοσης με τους σύγχρονους, συνδυάζοντας το μυστικισμό, τον έρωτα και την φαντασία. Μια μουσική που, όπως λέει ο ίδιος, συμβολίζει τη διαφορετικότητα μέσα από την ολότητα.
Έχει συνεργαστεί με πλήθος μουσικών διεθνούς φήμης, όπως ο τρομπετίστας Don Cherry, ο πρώην ντράμερ του rock συγκροτήματος Cream, Ginger Baker, η γνωστή Ισραηλινή τραγουδίστρια Ofra Haza, και επίσης οι Simon Shaheen, Glen Velez, Bill Laswell, Mike Mainieri, Peter Erskine, Trilok Gurtu, Jai Uttal και Steve Shehan. Έχει συνθέσει μουσική επένδυση για πολλές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές, έχει συμμετάσχει σε πολλές ηχογραφήσεις, και έχει πραγματοποιήσει πολλές περιοδείες σε Μέση Ανατολή, Ευρώπη, Αυστραλία, Βόρεια και Νότια Αμερική.
Ο Omar έχει τιμηθεί με το βραβείο «Best Artist of the Turkish Music Award 2003», ενώ ήταν υποψήφιος και για το βραβείο BBC World Music Award, στην κατηγορία Middle East. Επίσης, έχει βραβευτεί με το US Golden Belly Musician-Of-The-Year-Award, για τις χρονιές 1998 και 1999 και έχει επίσης τιμηθεί τόσο για τη φιλειρηνική, όσο και για τη μουσική του δραστηριότητα.
Ο Omar Faruk Tekbilek παίζει το έγχορδο όργανο νέι -για το οποίο θεωρείται ένας από τους καλύτερους στον κόσμο- καθώς επίσης και μπαγλαμά, ζουρνά και κρουστά.
Και μερικές πληροφορίες για τον -συμπαθή στον γράφοντα- ιδρυτή του Τάγματος των Μεβλεβί, τον Πέρση Σούφι και ποιητή Μεβλανά Τζελαλαντίν Ρουμί
Τζελαλεντίν Ελ Ρουμί.
.Ο Τζελαλεντίν Ρουμί (1207 – 1273 μ.α.χ.χ.) ήταν Πέρσης ποιητής και δάσκαλος θεολογίας και δικαίου στο Ικόνιο (Κόνια, Τουρκία) με μεγάλη επιρροή στον ιδεολογικό-θρησκευτικό χώρο του Ισλάμ και ιδιαίτερα στον μουσουλμανικό μυστικισμό. Τα σπουδαιότερα έργα του είναι το «Ντιβάν», συλλογή λυρικών ποιημάτων και το «Μεσνεβί» (δίστιχα) που περιέχει 40.000 δίστιχα σε ηθικά και ασκητικά θέματα, μέσα από μυστικισμό και αλληγορίες.
Έγραψε τα ποιήματά του στα περσικά και τα έργα του διαβάζονται στο Ιράν και το Αφγανιστάν, όπου μιλιέται η γλώσσα. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αυτοκρατορία των Σελτζούκων και ιδιαίτερα στο Σουλτανάτο του Ρουμ, δηλαδή το Σουλτανάτο των Σελτζούκων του Ικονίου.
Στο μυστικισμό τον εισήγαγε ένας περιπλανώμενος δερβίσης, ο Σαμσουντίν από την Ταμπρίζ.
Ο Ρουμί είναι ο συγγραφέας ενός εξάτομου διδακτικού έπους, του Μασναβί (Mathnawi) ή «Masnavi-ye Manavi», που αποκαλείται ενίοτε από ορισμένους λόγιους και «Qur’an-e Farsi», δηλαδή «Κοράνιο στα περσικά». Έγραψε επίσης και διαλόγους Φιχί μα Φιχί (Fihi ma Fihi), που γράφτηκαν για να εισάγουν τους μαθητές του στη μεταφυσική. Το συνολικό ποιητικό έργο του άσκησε βαθιά επίδραση σε όλες τις μορφές αισθητικής έκφρασης του ισλαμικού κόσμου και κυριαρχείται από την απόλυτη αγάπη προς τον Θεό.
Η διδασκαλία του καλούσε ανθρώπους από οποιαδήποτε πίστη, θεωρώντας ότι ο Θεός Μουσουλμάνων, Χριστιανών και Εβραίων είναι ένας.
Όταν πέθανε, στις 17 Δεκεμβρίου του 1273, άνθρωποι από πέντε διαφορετικές πίστεις και θρησκείες ακολούθησαν τη νεκρική πομπή του. Η νύχτα της ταφής ονομάστηκε Σεμπούλ Αρούζ (Sebul Arus), δηλαδή Νύχτα της Ένωσης. Από τότε οι Μεβλεβί Ντερβίς κράτησαν αυτή την ημερομηνία ως γιορτή.
Στις ελληνικές επιρροές στο έργο του Ρουμί αναφέρεται το άρθρο «Τα ελληνικά ποιήματα του Μαυλανά Ρουμή και του γυιουυ του Βαλέντ κατά τον 13ο αιώνα».
Στο έργο του Ρουμί υπάρχουν πολλά νεοπλατωνικά και γνωστικά στοιχεία. Αυτό οφείλεται –πέρα από τις ελληνικές επιδράσεις που υπήρχαν ήδη στην ισλαμική φιλοσοφία και θεολογία– στο ότι ο Ρουμί είχε ο ίδιος επαφή με Έλληνες διανοούμενους της περιοχής, κυρίως κληρικούς.
Από τα λίγα ποιήματα του Ρουμί σε τοπικό ελληνικό ιδίωμα δεν είναι εμφανές σε ποιον βαθμό γνώριζε την ελληνική γλώσσα. Φαίνεται όμως ότι ο γιος του, ο Σουλτάν Βαλέντ, γνώριζε πολύ καλά τα ελληνικά, διότι έγραψε αρκετά ποιήματα σ’ αυτή τη γλώσσα. Οι τελετουργίες που αυτοσχεδίασε ο Ρουμί (μουσική, χορός, απαγγελίες) φαίνεται ότι είχαν ως στόχο περισσότερο να προσελκύσουν στον ισλαμισμό τους Έλληνες της περιοχής παρά απευθύνονταν στους μουσουλμάνους.
Η μελέτη των ελληνικών στίχων του Ρουμί από Δυτικούς ερευνητές είναι αρκετά δύσκολη, διότι είναι γραμμένοι στην αραβική γραφή. Λόγω της άγνοιας της ελληνικής γλώσσας από τους Τούρκους και Πέρσες αντιγραφείς χειρογράφων, αλλά και λόγω της ελλειπτικότητας του αραβικού αλφαβήτου, λείπουν τα πολύ σημαντικά για την ελληνική γλώσσα φωνήεντα, ενώ υπάρχουν και λάθη στον αριθμό των στιγμών που διαφοροποιούν μερικά αραβικά γράμματα μεταξύ τους. Υπάρχουν ελάχιστες μεταγραφές των ελληνικών στίχων του Ρουμί σε ελληνικό αλφάβητο.
Ένα ποίημα του Ρουμί με ελληνικούς και περσικούς στίχους.
Αφέντης μας έν κι αγαπούμεν τον
Κι απ’ εκείνον έν καλή η ζωή μας.
Γιατί γύρισες γιατί βρώμισες;
Πέ με τι έπαθες, πέ με τι έχασες;
Άι καρδιά μου, άι ψυχή μου!
Άι το ετούτο μου, άι το εκείνο μου,
Άχ σπί τμου,άχ στέγη μου!
Άχ θησαυρέ μου, αχ χρυσοπηγή!
Έλα καλέ μου, έλα σάχη μου,
Χαρά δεν δίδεις, δός μας άνεμο!
Πού διψά πίνει, πού πονεί λαλεί,
Μηδέν τσάκωσες,καλέ, το γυαλί;
Yπόμνημα:
- έν: είναι, πβ. τον τύπο «ένι» του ιδιώματος της Σίλλης[9].
- Το γυαλί, περσικά «τζαμ» (εδώ σημαίνει «ποτήρι»), είναι ένα αγαπητό σύμβολο στην περσική ποίηση.
Η σημασία του Ρουμί ξεπερνά τα εθνικά και κρατικά σύνορα. Όσοι μιλούν την περσική γλώσσα στο Ιράν, Αφγανιστάν και το Τατζικιστάν, τον θεωρούν σαν ένα από τους πιο σημαντικούς κλασικούς ποιητές, που έχει επηρεάσει πολλούς ποιητές στην ιστορία. Είχε επίσης σημαντικότατη επίδραση στην τουρκική λογοτεχνία. Η ποίησή του είναι η βάση της κλασικής ιρανικής και αφγανικής μουσικής.
Music Is The Secret 